Giàu lên ở một xã hội 'bất bình thường'

Giàu lên ở một xã hội 'bất bình thường'

Nhà văn Nguyên Ngọc tự hỏi vì sao nhiều người giàu lên bất thường làm cho khoảng cách giàu nghèo ở Việt Nam ngày càng gia tăng

Gần đây Việt Nam càng thường xuyên chứng kiến hiện tượng những người giàu có không ngại "khoe" của cải.

Một ví dụ nổi bật là lễ cưới cho con cái của một số "đại gia" như sự kiện ở huyện Hương Sơn, Hà Tĩnh. Được gọi là "siêu đám cưới", buổi tiệc vô cùng tốn kém, với mô tả của báo Tuổi Trẻ là "đường về thị trấn Sơn Tây đã tắc nghẽn giao thông khi người dân đổ ra hai bên quốc lộ 8A xem dàn siêu xe rước dâu".

Nữ doanh nhân tổ chức lễ cưới này cho con trai cũng không ngại lên báo bày tỏ cảm giác tự hào.

Cách tiêu tiền của không ít gia đình cho thấy bước chuyển đổi của nền kinh tế, với sự xuất hiện của ngày càng nhiều những người giàu có.

Nhưng nó cũng bộc lộ những mâu thuẫn trong xã hội Việt Nam hiện nay.

BBC có buổi phỏng vấn nhà văn Nguyên Ngọc, nổi tiếng với các tác phẩm về Tây Nguyên và là người quan tâm các vấn đề nổi cộm tại Việt Nam.

Khoảng cách giàu nghèo ở Việt Nam ngày càng gia tăng

Nguyên Ngọc: Cái đó chứng tỏ rằng nền tảng văn hoá, trình độ văn hoá, tầm mức văn hoá của những người như thế còn thấp. Tôi thấy người ta có tiền sử dụng cũng chỉ là bình thường. Nhưng có điều, sống thì phải nhìn tương quan trong xã hội. Những năm qua cũng có những người giàu lên, đời sống có khá lên. Nhưng nói chung, dân vẫn còn khổ lắm.

Những vùng như Hà Tĩnh, vùng Hương Sơn tôi biết đời sống của nhân dân còn nghèo, còn thấp. Cho nên mình sống trong xã hội phải tính đến đời sống còn rất khó khăn. Tôi thấy như thế là không nên và cũng không hay. Những việc tiêu pha xa xỉ như thế không có ý nghĩa gì cả.

Những người giàu có thể đóng góp đồng tiền vào những lợi ích xã hội ví dụ như giáo dục, vào y tế. Nhưng họ lại đem tiền tiêu vào những việc như vậy, gây phản cảm.

Cái đó chứng tỏ rằng nền tảng, trình độ văn hoá của những người như thế còn thấp. Đây là điều đáng buồn.

BBC: Hình như chưa bao giờ lại có làn sóng người giàu tiêu tiền một cách công khai đến vậy. Nhà văn nhận xét thế nào về xu hướng này?

Nguyên Ngọc: Nếu người ta làm ra đồng tiền một cách chân chính, bằng năng lực thật sự của mình thì người ta sẽ quý đồng tiền. Các nước khác cũng vậy, có những người rất giàu. Người ta là tỷ phú đôla nhưng mà người ta nhìn đồng tiền làm bằng công sức của họ, bằng trí tuệ của họ và cố gắng của họ. Phải nói, ở Việt Nam hiện nay có rất nhiều người được gọi là “đại gia”, những người giàu lên một cách kỳ lạ, có thể nói là không phải nhờ những cố gắng thật sự trong một xã hội bình thường. Do đó, họ không quý những đồng tiền đó, sử dụng nó rất vô lý. Tôi đang ở miền Trung, và tại Đà Nẵng chẳng hạn, có những biệt thự, những nhà ở được xây lên giá đắt vô cùng.

Tôi cũng sang bên Mỹ và ở đó một cái nhà một triệu đôla là ghê gớm lắm. Vậy mà ở đây, một căn nhà tính ra thì có khi năm, bảy đến gần chục triệu đôla. Dân Hà Nội vào mua rất nhiều. Trong khi Hà Nội không phải là một trong vùng phát triển kinh tế, khiến tôi suy nghĩ tại sao dân Hà Nội nhiều tiền đến như thế.

Điều đó không bình thường trong xã hội của mình, chứng tỏ rằng đồng tiền luân chuyển, sinh ra trong xã hội ở Việt Nam hiện nay có điều gì không bình thường. Người ta làm giàu bằng những con đường không minh bạch, không rõ ràng.

Gần đây, tôi có đọc trên một tờ báo về một đại gia được xếp vào loại có tiếng ở Đông Nam Á và nói rất rõ ràng rằng, người đó bắt đầu bằng rừng, gỗ ở Tây Nguyên. Sau đó, ông ta chuyển sang nhà cửa, đất đai.

Nhà văn Nguyên Ngọc tự hỏi vì sao nhiều người giàu lên bất thường

Và bây giờ, tờ báo công khai nói, ông ta hết chở gỗ ở Tây Nguyên nhưng hàng ngày vẫn chở kìn kìn gỗ từ bên Lào về. Như vậy, người đó làm giàu bằng phá rừng. Tuy nhiên, tờ báo nào đó vẫn ca ngợi và như thế thì rất nguy hiểm, đồng thời làm giàu như thế thì rất huênh hoang.

BBC: Đúng là nhiều người băn khoăn về cách kiếm tiền của một số người thu nhập cao hiện nay. Đằng sau đó phải chăng còn là vấn đề quản lý?

Nguyên Ngọc: Tôi nghĩ có lẽ không có nước nào quản lý đồng tiền như ở Việt Nam hiện nay. Ở xã hội bình thường, đồng tiền đi là có dấu vết, ở đâu và từ đâu đến. Không ở đâu mà người ta tiêu tiền mặt mà tiêu hàng tỷ như ở Việt Nam cả.

Quản lý đồng tiền như vậy thì không thể nào biết được nguồn gốc đồng tiền của họ từ đâu ra, và nó di chuyển như thế nào không ai biết cả. Vì sao không thể thực hiện quản lý đồng tiền một cách bình thường như trong xã hội bình thường? Tại sao nhà nước không làm việc này và có lý do gì để không thực hiện?

Người ta vẫn giữ bí mật đồng tiền của những người giàu có. Đây là điều đáng đặt câu hỏi vì sao. Vì sao lại sợ biết được dấu vết hay nguồn gốc của đồng tiền?

Quản lý tài chính như thế này thì không có cách gì chống tham nhũng được. Cứ nói mãi chống tham nhũng nhưng chống tham nhũng thì phải có cơ chế, có cách kiểm soát đồng tiền. Thả lỏng như thế thì làm sao mà chống tham nhũng được. Tôi không tin việc kêu gọi đạo đức để chống tham nhũng.

BBC: Như thế thì đằng sau những câu chuyện này là đạo đức trong xã hội?

Nguyên Ngọc: Tình hình đạo đức sa sút hiện nay trong xã hội đã được nhắc đến nhiều rồi. Tôi không tin bằng những sự kêu gọi đạo đức lại có thể thay đổi tình hình này. Phải có cơ chế, luật lệ kiểm soát đồng tiền mới có thể chống tham nhũng, đưa xã hội trở lại bình thường, lành mạnh.

BBC: Cũng có ý kiến cho rằng xã hội Việt Nam chưa thể chấp nhận sự giàu có, sự tiến bộ của một số người mà có thu nhập cao như hiện nay?

Nhà văn Nguyên Ngọc tự hỏi vì sao nhiều người giàu lên bất thường

Nguyên Ngọc: Trong xã hội có những người tài giỏi, có thu nhập cao thì chấp nhận bình thường. Nhưng, đồng tiền người ta có thu nhập cao đó bằng cái gì thì tôi cho rằng ở các nước văn minh, điều này rất rõ ràng, đó là bằng chính sức lực, tài năng, trí tuệ.

Ở Việt Nam hiện nay vẫn không có những luật lệ, cơ chế để thực hiện hết sức bình thường như ở các nước văn minh. Thành ra những đồng tiền không rõ ràng gì cả. Chính vì vậy người ta có thể tiêu tiền một cách xa xỉ như thế. Trong xã hội nào cũng thế, có người rất giàu, có những người không đủ tài năng như thế, không có được nhiều tiền như thế cũng là bình thường và công bằng. Nhưng làm thế nào để cho mọi sự minh bạch.

Người dân bình thường cũng không ganh tỵ về việc người giàu vì có tài và họ không có tài không thể giàu bằng người ta. Nhưng nếu giàu một cách bất minh, giàu mà tôi không thể biết có thực sự bằng tài năng của mình thì điều đó không được.

Tôi cho rằng, người bình thường ở Việt Nam cũng biết rằng có người giàu và người nghèo là chuyện bình thường ở xã hội. Nếu người giàu bằng tài năng chính đáng của họ thì không ai ganh tỵ với điều đó.

Người ta bất bình về việc có người có tiền không biết từ đâu ra và xa xỉ một cách kỳ lạ như thế. Trong khi đó không chứng minh được là do tài năng mà họ làm ra. Người ta không bằng lòng, bất bình chính vì điểm này chứ không phải vì thấy họ có nhiều tiền.

Tiến sĩ Alan Phan: Người Việt đang tự tử chậm

Lòng tham của con người tạo nên sự vô cảm trong kinh doanh như việc “ăn bậy” đang diễn ra hàng ngày. Điều đáng buồn là lòng tham đó lại học theo một số quan chức biến chất, người giàu. Sự vô cảm của xã hội đang thúc đẩy những hành vi bất lương. Đó là những chia sẻ của Tiến sĩ Alan Phan với báo Phunutoday.

PV: Thưa ông, dù nói gì đi nữa thì chúng ta cũng đang phải đối mặt với nạn thực phẩm bẩn, độc tràn lan. Một đất nước tự hào về cái nôi của nền văn minh lúa nước nhưng giờ đây cư dân đưa miếng ăn lên miệng là nơm nớp lo ngộ độc: thịt gà thối, lợn có chất tạo nạc, thịt thối thì làm thịt chưng mắm tép, sữa thì được tư vấn “thối cũng không sao”…Theo ông, chúng ta có nên cười vui vẻ và ăn theo kiểu “khuất mắt trông coi” hoặc “ăn bẩn sống lâu”…không?

TS Alan Phan: Một vị bác sĩ quen giải lý như thế này về khía cạnh y khoa của hiện tượng “ăn bậy” của chúng ta. Ngày xưa, ăn bẩn cũng có thể là tập cho thân thể quen với những vi khuẩn trong thiên nhiên, một hình thức vắc xin.

Ngày nay, khi cho những hóa chất nhân tạo vào bao tử đồng nghĩa với “tự tử chậm” vì khả năng kháng sinh của cơ thể không thích hợp với các loại hóa chất lạ này.

Cho nên, chuyện cười vui khi ăn nhậu (môn thể thao phổ thông nhất của Việt Nam) chắc chắn thuộc loại “ngày vui chóng tàn”.

PV:  Có một nghịch lý khá thú vị, thường thì do thiếu hiểu biết, lạc hậu mới dẫn đến tình trạng ăn uống mất vệ sinh, nhưng ngày nay lại đảo ngược: phải học tử tế và thông minh mới làm ra thực phẩm bẩn, độc bán cho đồng loại được. Dốt thì không thể đưa chất melamine vào sữa được, không thể đưa chất tạo nạc vào thức ăn của lợn được, không đem phân U rê ướp cá cho tươi lâu, không tạo ra chất kích phọt để thúc rau lớn mau như thổi được….Ông nghĩ gì về nghịch lý này?

TS Alan Phan: Cội rễ của vấn đề không phải là khoa học hay công nghệ mà là lòng tham. Khắp thế giới, đa số người dân đều mang bệnh tham lam này. Cân bằng lòng tham là sự sợ hãi. Ở các xã hội Âu Mỹ, luật pháp nghiêm trị các sai phạm nên nỗi sợ khống chế lòng tham.

Thêm vào đó, người giàu thì có nhiều thứ để mất (tài sản, danh tiếng, gia đình…) nên họ cẩn trọng hơn trong những quyết định.

Ở Việt Nam hay Trung Quốc, việc thực thi luật pháp liên quan đến các vấn đề thương mại kinh tế lại bị  tham nhũng tha hóa, nên người phạm pháp không sợ bị trừng phạt.

Một yếu tố khác là khi xã hội trở nên vô cảm với tội ác và quyền lợi của người dân, thì lòng tham có thể thúc đẩy đủ mọi hành vi bất lương.

PV: Ở thời đại kỹ trị này, lợi nhuận và sự giàu có được đánh giá cao quá mức mà người ta không quan tâm tới cách thức đạt được sự giàu có đó có chính đáng, hợp đạo lý làm người hay không, mục đích tự nó đã biện minh cho hành động. Cứ thế mà suy thì cái sự tạo ra các loại thực phẩm bẩn, độc bán cho đồng loại để thu lợi và giàu có nhanh nhất chắc chắn sẽ phải được hoan nghênh. Vậy tại sao dư luận lại cứ lên án và đòi các cấp quản lý vào cuộc? Ông nghĩ sao về điều này? Liệu có phải ai cũng nghĩ mình bán thực phẩm cho đồng loại thì hợp lý nhưng nếu mình mua phải cái gì đó bẩn, độc hay kém chất lượng thì dứt khoát là không thể chấp nhận được?

TS Alan Phan: Yếu tố chính vẫn là lòng tham không được pháp luật hay tôn chỉ đạo đức kiềm chế. Yếu tố khác là một dân trí thấp. Các tội phạm ngu xuẩn (khi nghĩ rằng mình sẽ kiếm tiền nhiều hơn với những thủ thuật phi pháp) lại được xã hội khuyến khích qua những tấm gương xấu từ những người được coi là “thành đạt”.

Tôi cho rằng hành xử của các đại gia và một số quan chức biến chất tạo nên hiện tượng này. Tại các xã hội văn minh, những người giàu nhất và nắm nhiều quyền hành nhất thường là những người biết tôn trọng pháp luật kỹ càng nhất. 

PV:  Người Mỹ nổi tiếng về kinh doanh và giàu có, ông cũng từng kinh doanh ở đó, về Việt Nam ông cũng kinh doanh và cũng thành đạt nơi đó, âu đó cũng là một nghịch lý thú vị, ông giải thích về cái sự nghịch lý này ra sao, thưa ông?

TS Alan Phan: Tôi vẫn thường nêu ra một khảo sát của Đại Học Harvard vào khoảng 1980 là các công ty kinh doanh thành công và bền vững nhất trong lịch sử 50 năm vừa qua của Mỹ là những công ty có một kỷ cương đạo đức cao nhất.

Không chụp giật, manh mún…họ xây thương hiệu và lợi nhuận bằng sự sáng tạo của sản phẩm (cần đội ngũ nhân viên và quản lý yêu thích với công việc và điều kiện mưu sinh), bằng sự thỏa mãn của khách hàng (chất lượng và dịch vụ hậu mãi tốt), bằng các hoạt động xã hội tthiện nguyện (đóng góp lâu dài cho thương hiệu).

Đây là công thức kinh doanh duy nhất đem giá trị thực sự lâu dài cho mọi người liên quan.

PV:  Theo ông, đến khi nào thì dân ta mới thôi làm thực phẩm bẩn, độc và thích ăn sạch, uống sạch, ở sạch…tóm lại là biết thích thú với vệ sinh ăn ở?

TS Alan Phan: Thực ra, trong trải nghiệm tiếp xúc với nhiều dân tộc trên thế giới, tôi nhận thấy người Việt mình có chuẩn mực vệ sinh cá nhân khá cao, kể cả khi so sánh với người gốc Âu Mỹ.

Do khí hậu nóng bức, thói quen tắm rửa thường xuyên là một thói quen đáng khen.

Tuy nhiên, việc xả rác bừa bãi, đái đường, khạc nhổ, ăn nhậu be bét…là một thói quen xấu. Cũng là dân gốc Hoa như Trung Quốc nhưng người Singapore có môi trường sống thật sạch sẽ vì dân nhìn tấm gương của các lãnh đạo như Lý Quang Diệu, cộng với một trừng phạt rất đắt cho những vi phạm luật lệ.

Chúng ta có thể làm như Singapore. Tôi nói với các bạn trẻ trong một hội thảo là tôi sẽ hãnh diện với Việt Nam nếu ngày nào không còn các bảng “Cấm Đái Bậy” trên đường phố hơn là những khẩu hiệu rỗng tuếch hay một giải vô địch thể thao nào.

Theo T.S Alan Phan - gocnhinalan.com